Του Παντελή Κυπριανού, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πατρών
(δημοσιεύτηκε στην εφ. Πελοπόννησος των Πατρών την Κυριακή 15 Φεβρουαρίου)
Ο αξέχαστος Αλέξης Δημαράς, πρωταγωνιστής των περισσότερων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων μετά το 1964, επαναλάμβανε συχνά δύο πράγματα. «Ελπίζω», έλεγε, «ο νέος Υπουργός Παιδείας να μην είναι χειρότερος από τον προηγούμενο». Οι Υπουργοί της Παιδείας, σημείωνε, ακόμη και του ιδίου κόμματος ακολουθούν προσωπική πολιτική.
Ο αξέχαστος Αλέξης Δημαράς, πρωταγωνιστής των περισσότερων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων μετά το 1964, επαναλάμβανε συχνά δύο πράγματα. «Ελπίζω», έλεγε, «ο νέος Υπουργός Παιδείας να μην είναι χειρότερος από τον προηγούμενο». Οι Υπουργοί της Παιδείας, σημείωνε, ακόμη και του ιδίου κόμματος ακολουθούν προσωπική πολιτική.
Δεν είναι του παρόντος το γιατί συνέβαιναν αυτά. Ούτε η αποτίμησή των συνεπειών τους. Δύσμοιρο θύμα τους, πάντως, η εκπαίδευση. Η κακοποίησή της συντελέστηκε συχνά με μεγαλόσχημα συνθήματα ερανισμένα στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ποιος δεν θυμάται ότι το «κανένα παιδί δεν αφήνουμε να μείνει πίσω» της Α. Διαμαντοπούλου για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι ακριβής μετάφραση του κεντρικού συνθήματος της κυβέρνησης Μπους του νεώτερου και στη συνέχεια του Ομπάμα; Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον νόμο 4009/2011 της ιδίας Υπουργού για τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ. Άκριτη εισαγωγή από τις ΗΠΑ κυρίως με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν αρρυθμίες και δυσλειτουργίες.
Ευχή όλων ο νέος Υπουργός Παιδείας, ο κος Αριστείδης Μπαλτάς, διακεκριμένος πανεπιστημιακός και στοχαστής να ξεφύγει από την κακοδαιμονία που ανέλυσε ο Α. Δημαράς. Στη συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης έδωσε θετικά δείγματα. Η παρέμβασή του θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: Όχι αιφνίδιες αλλαγές που διαταράσσουν τη ζωή των παιδιών και των οικογενειών τους. Ναι στις απόλυτα αναγκαίες αλλαγές που βελτιώνουν άμεσα την εκπαίδευση. Ναι, τέλος, σε μία πολιτική με μακρύ ορίζοντα ώστε να βγει η εκπαίδευση από το σημερινό τέλμα.
Θυμίζω τις τέσσερις άμεσες αλλαγές: επαναπρόσληψη του προσωπικού που τέθηκε σε «διαθεσιμότητα» ώστε τα ιδρύματα να καλύψουν άμεσες ανάγκες (φύλαξη, μαθήματα, διοίκηση). Κατάργηση της «τράπεζας θεμάτων» που αφαιρεί από τους καθηγητές κάθε πρωτοβουλία και μετατρέπει τα παιδιά σε «παπαγάλους» και το σχολείο σε προγυμναστήριο για τα ΑΕΙ. Κατάργηση των Συμβουλίων Ιδρύματος σε ΑΕΙ και ΤΕΙ καθώς δεν πρόσφεραν αλλά δημιούργησαν πλείστα προβλήματα. Επίλυση του προβλήματος των «αιωνίων» φοιτητών με δήλωσή τους (πρόταση που είχε κάνει επανειλημμένα η Σύνοδος των Πρυτάνεων στους δύο τελευταίους Υπουργούς).
Εξίσου αξιοσημείωτες αν όχι σημαντικότερες είναι οι δύο άλλες ιδέες του Υπουργού. Κάθε απόφαση οφείλει να παίρνει υπόψη τους μαθητές και τις οικογένειές τους. Η θέση αυτή συνιστά την επιτομή της σύγχρονης παιδαγωγικής καθώς αποδέχεται ότι στο σχολείο όλα εκκινούν από τα παιδιά, τις ανάγκες τους. Κατά συνέπεια μία ευνομούμενη και φιλοπρόοδη πολιτεία οφείλει να τους παρέχει όλες τις ευκαιρίες για να ξετυλίξουν και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Απόληξη της αντίληψης αυτής είναι η θέση ότι η εκπαίδευση είναι η καλύτερη επένδυση για μια κοινωνία και η παιδεία το προσφορότερο μέσο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των πολιτών της.
Φυσική συνέχεια της πρώτης ιδέας είναι η δεύτερη που θέλει οι αλλαγές στην εκπαίδευση να έχουν μακρύ ορίζοντα ώστε οι θεσμοί να δοκιμάζονται και οι άνθρωποι να καταστρώνουν με ασφάλεια, γνώση και σύνεση τις στρατηγικές τους. Η ιδέα αυτή προϋποθέτει δύο πράγματα: ένα περιβάλλον διαλόγου και εμπιστοσύνης, έλλογες και καλά δουλεμένες ιδέες. Η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης προϋποθέτει, με τη σειρά της, τον ενταφιασμό των πελατειακών πρακτικών, την αξιοκρατία στην επιλογή του προσωπικού, σοβαρότητα και μελέτη στη λήψη των αποφάσεων. Έτσι, μπορεί να ξεπεραστεί η προχειρότητα και η διαρκής γκρίνια που ταλανίζουν χρόνια τώρα την εκπαίδευσή μας και λειτουργούν ανασχετικά σε δημιουργικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: αρχές, εκπαιδευτικούς, παιδιά, γονείς.
Ευχή όλων ο νέος Υπουργός Παιδείας, ο κος Αριστείδης Μπαλτάς, διακεκριμένος πανεπιστημιακός και στοχαστής να ξεφύγει από την κακοδαιμονία που ανέλυσε ο Α. Δημαράς. Στη συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης έδωσε θετικά δείγματα. Η παρέμβασή του θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: Όχι αιφνίδιες αλλαγές που διαταράσσουν τη ζωή των παιδιών και των οικογενειών τους. Ναι στις απόλυτα αναγκαίες αλλαγές που βελτιώνουν άμεσα την εκπαίδευση. Ναι, τέλος, σε μία πολιτική με μακρύ ορίζοντα ώστε να βγει η εκπαίδευση από το σημερινό τέλμα.
Θυμίζω τις τέσσερις άμεσες αλλαγές: επαναπρόσληψη του προσωπικού που τέθηκε σε «διαθεσιμότητα» ώστε τα ιδρύματα να καλύψουν άμεσες ανάγκες (φύλαξη, μαθήματα, διοίκηση). Κατάργηση της «τράπεζας θεμάτων» που αφαιρεί από τους καθηγητές κάθε πρωτοβουλία και μετατρέπει τα παιδιά σε «παπαγάλους» και το σχολείο σε προγυμναστήριο για τα ΑΕΙ. Κατάργηση των Συμβουλίων Ιδρύματος σε ΑΕΙ και ΤΕΙ καθώς δεν πρόσφεραν αλλά δημιούργησαν πλείστα προβλήματα. Επίλυση του προβλήματος των «αιωνίων» φοιτητών με δήλωσή τους (πρόταση που είχε κάνει επανειλημμένα η Σύνοδος των Πρυτάνεων στους δύο τελευταίους Υπουργούς).
Εξίσου αξιοσημείωτες αν όχι σημαντικότερες είναι οι δύο άλλες ιδέες του Υπουργού. Κάθε απόφαση οφείλει να παίρνει υπόψη τους μαθητές και τις οικογένειές τους. Η θέση αυτή συνιστά την επιτομή της σύγχρονης παιδαγωγικής καθώς αποδέχεται ότι στο σχολείο όλα εκκινούν από τα παιδιά, τις ανάγκες τους. Κατά συνέπεια μία ευνομούμενη και φιλοπρόοδη πολιτεία οφείλει να τους παρέχει όλες τις ευκαιρίες για να ξετυλίξουν και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Απόληξη της αντίληψης αυτής είναι η θέση ότι η εκπαίδευση είναι η καλύτερη επένδυση για μια κοινωνία και η παιδεία το προσφορότερο μέσο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των πολιτών της.
Φυσική συνέχεια της πρώτης ιδέας είναι η δεύτερη που θέλει οι αλλαγές στην εκπαίδευση να έχουν μακρύ ορίζοντα ώστε οι θεσμοί να δοκιμάζονται και οι άνθρωποι να καταστρώνουν με ασφάλεια, γνώση και σύνεση τις στρατηγικές τους. Η ιδέα αυτή προϋποθέτει δύο πράγματα: ένα περιβάλλον διαλόγου και εμπιστοσύνης, έλλογες και καλά δουλεμένες ιδέες. Η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης προϋποθέτει, με τη σειρά της, τον ενταφιασμό των πελατειακών πρακτικών, την αξιοκρατία στην επιλογή του προσωπικού, σοβαρότητα και μελέτη στη λήψη των αποφάσεων. Έτσι, μπορεί να ξεπεραστεί η προχειρότητα και η διαρκής γκρίνια που ταλανίζουν χρόνια τώρα την εκπαίδευσή μας και λειτουργούν ανασχετικά σε δημιουργικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: αρχές, εκπαιδευτικούς, παιδιά, γονείς.